Στις 8 Απριλίου του 1820 (28 Μαρτίου με το παλιό ημερολόγιο που ίσχυε τότε στη Μήλο) στο Κλήμα της Μήλου, ο αγρότης - ή κατά μια εκδοχή, «εκτιμητής αξίας χωραφιών», δηλαδή κάτι σαν μεσίτης της σημερινής εποχής, Γεώργιος ή Θεόδωρος Κεντρωτάς, καθώς έσκαβε το χωράφι του, βρήκε ένα γυναικείο άγαλμα, το οποίο σήμερα είναι γνωστό ως η «Αφροδίτη της Μήλου».
Ο Κεντρωτάς φέρεται να έσκαβε στο πεζούλι του και έβγαζε πέτρες από αρχαία ερείπια που υπήρχαν εκεί με τη βοήθεια του 18χρονου γιού του Αντώνη και ενός 20χρονου ανηψιού του.
Λίγο πιο πέρα Γάλλοι αξιωματικοί έκαναν ανασκαφές για αρχαία, σε μια εποχή που η αρχαιοκαπηλία από τους Γάλλους στο νησί ανθούσε, αν και η δίψα της ανεύρεσης και της διακίνησης των αρχαιοτήτων της Μήλου δεν ξεκινά με την ανακάλυψη της Αφροδίτης, αλλά έχει ήδη εκδηλωθεί μερικά χρόνια πριν.
Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι ο ίδιος κόμης de Forbin (στον οποίο είχε ανατεθεί η διοίκηση των Βασιλικών Μουσείων της Γαλλίας το 1816) επισκέπτεται τη Μήλο το 1817-18 και αγοράζει δύο αγάλματα, ενώ ο καπετάνιος του πολεμικού γαλλικού πλοίου Μ. Montagnies, που τον συνόδευε, επιδίδεται σε ανασκαφές κατά τη διάρκεια της παραμονής τους και ό,τι βρίσκει το μεταφέρει στο Λούβρο.
Όταν ο Κεντρωτάς βρίσκει το πελεκημένο μάρμαρο που ήταν σπασμένο στα δύο και έλειπαν τα χέρια του, έγινε αντιληπτός από τον Γάλλο αξιωματικό Olivier Vutier ο οποίος μαζί με δύο ναύτες του, έσκαβαν στα ερείπια του αρχαίου θεάτρου για αρχαιότητες . Ο Κεντρωτάς προσπάθησε να ξανακαλύψει το άγαλμα γιατί φοβήθηκε ότι οι Γάλλοι θα το άρπαζαν ή θα απαιτούσαν να το αγοράσουν πιο φτηνά ( δεν στάθηκε δηλαδή τόσο αφελής όσο τον παρουσιάζει ο μύθος)
Οι Γάλλοι, από αυτά που γράφουν αργότερα σε επιστολές τους, φαίνεται πως τον θεωρούν ανόητο επειδή προφανώς ο Κεντρωτάς άρχισε να συμπεριφέρεται επίτηδες με περιφρόνηση για τα ευρήματα ώστε να τους ξαποστείλει και να εκμεταλλευτεί το άγαλμα αργότερα με την ησυχία του χωρίς την φορτική παρουσία και τις πιέσεις που σωστά πίστευε ότι θα του ασκούσαν.
Εντούτοις οι Γάλλοι δεν «ξεκολλούσαν» με τίποτε από την περιοχή και τον υποχρέωσαν να συνεχίσει το σκάψιμο, ώσπου βρέθηκε και το δεύτερο τμήμα του αγάλματος, οπότε πια ο Κεντρωτάς δεν μπορούσε να παριστάνει τον ανήξερο, αλλά ούτε και να περιφρουρήσει το έργο που είχε βρει στο χωράφι του.
Παρόλα αυτά έκανε μια προσπάθεια να το διαφυλάξει και το μετέφερε στη στάνη του.
Ομως ο "πυρετός των αρχαιοτήτων" είχε ήδη καταλάβει τους Γάλλους που επικοινωνούσαν με προξένους και πρεσβευτές της πατρίδας τους στην Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη και αλλού.
Ο 23χρονος Γάλλος αξιωματικός, Οliver Voutier, που βρισκόταν με το πολεμικό του πλοίο “ Εσταφέτ” για να ξεχειμωνιάσει στο λιμάνι, προσφέρθηκε – με το αζημίωτο φυσικά- να βοηθήσει στη μεταφορά του
Κάποιες άλλες πηγές αναφέρουν ότι το γαλλικό πλήρωμα βρισκόταν ήδη στην περιοχή, ψάχνοντας για αρχαία.
Ο νεαρός Vutier είναι αυτός που πρωτοδιάβασε την επιγραφή στη βάση του αγάλματος. “Αφροδίτη”, γεγονός που έκανε το πρόσωπο του να λάμψει, αφού κατάλαβε την αξία του γλυπτού.
Ενημέρωσε τον πρόξενο της Γαλλίας στη Μήλο, ο οποίος έσπευσε να το αγοράσει, σαν να επρόκειτο για ένα απλό εμπόρευμα.
Τότε δεν υπήρχε ελληνικό κράτος για να εμποδίσει την συναλλαγή και οι Οθωμανοί περιφρονούσαν οτιδήποτε αρχαιοελληνικό.
Ο οθωμανικός νόμος όριζε όλες οι αρχαιότητες να καταλήγουν στην Κωνσταντινούπολη και να αποφασίζεται κεντρικά η διάθεσή τους ώστε ο σουλτάνος να κολακεύει τα έθνη που τον συνέφερε.
- Η μάχη των αγοραστών
Το νέο διαδόθηκε πολύ γρήγορα και στο νησί έφτασαν και άλλοι επίδοξοι αγοραστές που ήθελαν να το μεταφέρουν στον Πειραιά.
Η υπόθεση περιπλέχτηκε περαιτέρω όταν ένας μοναχός από τη Μήλο, που είχε κατηγορηθεί για ιερατικές ατασθαλίες, αγόρασε το άγαλμα για να δωροδοκήσει τον διερμηνέα του στόλου που θα τον πήγαινε στην Πόλη για να απολογηθεί.
Τότε ο Γάλλος αξιωματικός Olivier Vutier (ο οποίος στη συνέχεια εγκατέλειψε το γαλλικό ναυτικό και πολέμησε στην Επανάσταση του 1821 ) έσπευσε να ειδοποιήσει τον πρεσβευτή του στην Κωνσταντινούπολη για να μη χάσουν οι Γάλλοι τον θησαυρό, ενώ ο Κεντρωτάς που το βρήκε κατακλύστηκε από προτάσεις και αμοιβές.
- Το σκληρό παζάρι των Γάλλων
Στις 20 Μαΐου του 1820, οι Γάλλοι αξιωματικοί επέστρεψαν στη Μήλο με το φιρμάνι από τον Σουλτάνο. Το άγαλμα όμως ήταν ήδη πακεταρισμένο στο κατάστρωμα ενός καϊκιού, έτοιμο να ταξιδέψει για την Πόλη.
Αμέσως ξεκίνησαν νέα παζάρια και δωροδοκίες. Κανείς δεν ξέρει πως ακριβώς πέρασε στα χέρια των Γάλλων η Αφροδίτη. Άλλοι λένε ότι αναγκάστηκαν να την παραδώσουν οι Τούρκοι αξιωματούχοι του νησιού και άλλοι ότι οι Γάλλοι ναύτες έκαναν έφοδο στο πλοίο και την άρπαξαν.
Ο πολύτεκνος αγρότης που κάτω από συνεχείς πιέσεις παρέδωσε το άγαλμα, πήρε ως αντάλλαγμα 400 γρόσια, ένα σχετικά καλό ποσό για την εποχή, αν λάβουμε υπόψη πως 1.000 γρόσια ήταν ο ετήσιος μισθός των δημογερόντων.
Μια άλλη άλλη εκδοχή αναφέρει ότι οι Γάλλοι έδωσαν χρήματα και στους δημογέροντες και τους προκρίτους του νησιού που άρχισαν να άλλάζουν γνώμη, ενώ η τοπική προφορική παράδοση αναφέρει ότι οι Γάλλοι απέσπασαν το άγαλμα μετά από ένοπλη σύγκρουση με τους κατοίκους του νησιού
Ο γραμματέας της γαλλικής πρεσβείας υποστηρίχθηκε από τον Πέτρο Ταταράκη, γόνο γνωστότατης οικογένειας της Μήλου. Οι Γάλλοι τον χαρακτηρίζουν «amis des Français», και ο τοπικός υποπρόξενος Louis Brest, σε γράμμα του προς τον πρεσβευτή de la Rivière στις 26 Μαΐου 1820, αναφέρει ότι «ο Πέτρος Ταταράκης, πρώτος προεστός του νησιού, μας βοήθησε πολύ στην υπόθεση αυτήν...». Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, ότι πλήρωσε -με μεγάλη διαφορά από τους υπόλοιπους προκρίτους της Μήλου- το βαρύτερο πρόστιμο που επέβαλε Νικόλαος Μουρούζης για την ανυπακοή, ή καλύτερα θα λέγαμε για τη συνεργασία με τους Γάλλους 10.9. A. Pasquier, La Vénus de Milo et les Aphrodites du Louvre, Paris, 1988, σ. 25.
Σύμφωνα μάλιστα με το γράμμα του Louis Brest στον Raoul Rochette, Μήλος, 14 Οκτ. 1843 αναφέρει ότι δόθηκαν : «...5 χιλιάδες στον κύριο Πέτρο Ταταράκη, δύο χιλιάδες στον Αρχιμανδρίτη και 118 στον Αρμένη», Archives d’llle
Η Μήλος, τη στιγμή που αρχίζει να γίνεται γνωστή για τις αρχαιότητες που κρύβει και κέντρο «αρχαιοκάπηλων», είναι ήδη μια παρηκμασμένη σε βαθμό αποσύνθεσης κοινότητα, η οποία αριθμεί ελάχιστους κατοίκους. Οι Μήλιοι δε που διαμένουν στο Κάστρο είναι όσοι διασώθησαν από τις γεωλογικές διεργασίες του ηφαιστειογενούς υπεδάφους της νήσου, που έπληξε την πόλη τους και τους ανάγκασε να μετοικήσουν υψηλότερα. Όλη δε αυτή βιβλική, θα λέγαμε, περιπέτειά τους αρχίζει ακριβώς μετά την εξάλειψη της πειρατείας στην περιοχή, της οποίας αποτέλεσμα ήταν οικονομική καταστροφή της Μήλου.
Κερδισμένοι τελικά βγήκαν οι Γάλλοι που ξόδεψαν μόνο χίλια φράγκα για να πάρουν στα χέρια τους την Αφροδίτη της Μήλου και να τη μεταφέρουν στην πατρίδα τους, ενώ η αρχαιοκαπηλία συνεχίστηκε «και πέραν του I860». Αρχαιοκαπηλία, που σε αντίθεση με την πειρατεία, οδηγούσε σε συνεργασία με τους Ευρωπαίους.
Οι πιέσεις των Γάλλων (αλλά και των άλλων Ευρωπαίων) δεν ασκήθηκαν μόνο στο επίπεδο των μεμονωμένων ατόμων και κοινοτήτων, αλλά επίσης, αργότερα, κατευθείαν επάνω στην ίδια τη νεοεκκολαπτόμενη ελληνική πολιτεία. Η ίδια η ελληνική κυβέρνηση θα αφήσει να διαφύγουν αρχαιότητες πιεζόμενη από τις τρομακτικές ανάγκες του Αγώνα. Γάλλος ναύαρχος Jurien de la Gravier στο βιβλίο του La station du Levant αναφερόμενος ’ αυτό το γεγονός σημειώνει ότι αγάπη των Ευρωπαίων για την αρχαία ελληνική τέχνη «συνέτειναν τα μέγιστα εις την υποστήριξη, την οποίαν έλαβεν εκ του εξωτερικού η ελληνική επανάσταση... ιδίως την στιγμήν κατά την οποίαν επανάσταση κινδύνευσε να καταβληθεί
Η συνέχεια είναι γνωστή: «σε κανένα άλλο μέρος στην Ελλάδα, δεν έγιναν τόσες ανασκαφές. ...αμφιβάλλω αν υπάρχει ακόμη σ’ αυτή την πόλη της Μήλου, κάποιο αρχαίο αντικείμενο άγνωστο στους αρχαιολάτρες... τόσο ανεσκάφησαν τα έγκατά της», θα παρατηρήσει ο Γάλλος αρχαιολόγος πολύ αργότερα από την ανακάλυψη της Αφροδίτης.
Στη Μήλο βρίσκεται πλέον μόνο το αντίγραφο του αγάλματος, που προσέφερε ως δώρο το Λούβρο στο νησί. Εκτίθεται στο τοπικό μουσείο.
Η «Αφροδίτη της Μήλου» είναι ένα από τα πιο γνωστά και εντυπωσιακά αγάλματα της ελληνιστικής περιόδου. Η κατασκευή του χρονολογείται μεταξύ των ετών 150 και 100 π.Χ. Είναι φτιαγμένο από παριανό μάρμαρο και έχει ύψος πάνω από 2 μέτρα. Δημιουργός του είναι πιθανότατα ο Σκόπας, μαθητής του Φειδία, ή κατά άλλες πληροφορίες, ο Αλέξανδρος της Αντιόχειας, για τους οποίους όμως δεν γνωρίζουμε περισσότερα στοιχεία. Το άγαλμα αν και βρέθηκε χωρίς χέρια, πιθανολογείται πως στο αριστερό της χέρι κρατούσε ένα μήλο, ενώ το δεξί ακουμπούσε στο ύφασμα που είναι τυλιγμένο γύρω από τους γοητευτικούς γοφούς της «Αφροδίτης»....
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου