Τα Ψυχοσαββατα στην ελληνική παράδοση

Τα μνημόσυνα είναι  ένα πανάρχαιο έθιμο. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως με δεήσεις, θυσίες και προσφορές ήταν δυνατόν να πετύχουν την συγνώμη των Θεών για τα αμαρτήματα των νεκρών (Ιλιάδα  Ι 497). 

Μάλιστα, τελούσαν μνημόσυνο την 3η, την 9η και την 30ή από της ημέρας θανάτου, καλούμενο το τελευταίο "τριακάς" όπου γινόταν και νεκρόδειπνο, καθώς και κατ'έτος κατά την επέτειο των γενεθλίων του αποθανόντος, πράγμα που συνηθίζεται μέχρι σήμερα 

Στο Άργος το πρώτο μνημόσυνο γινόταν υπέρ του νεκρού προς τιμή όμως του Απόλλωνα, το δε της 30ης προς τιμή του Ερμή ψυχοπομπού. 

Γενικά σε όλο τον αρχαίο ελληνικό κόσμο τελούνταν μνημόσυνα καλούμενα "Νεκύσια" με προσφορές οίνου, ελαίου, αρωμάτων και με θυσία κόκορα ή κότας, χρώματος όμως κατά κανόνα μαύρου.  Πίστευαν μάλιστα πως την εποχή αυτή (1η Μαρτίου) οι ψυχές ανεβαίνουν στον πάνω κόσμο.

Τα σημερινά μνημόσυνα των χριστιανών αποτελούν συνεπώς ιστορική συνέχεια του αρχαίου ελληνικού εθίμου τόσο κατά πεποίθηση, όσο και κατά τις περιόδους τέλεσης.

Το Ψυχοσάββατο

Στον εβδομαδιαίο λειτουργικό κύκλο, η προσευχή της Εκκλησίας κάθε Σάββατο είναι αφιερωμένη στους κεκοιμημένους, σε ανάμνηση της εις Άδη καθόδου του Χριστού κατά το Μ. Σάββατο.

Ψυχοσάββατα όμως θεωρούνται κυρίως 

- το Σάββατο πριν την Κυριακή των Απόκρεω και 

- το Σάββατο πριν την Κυριακή της Πεντηκοστής (που γιορτάζεται  49 ημέρες μετά το ΄Αγιον Πάσχα ) , 

οπότε και τελούνται επίσημα μνημόσυνα της Εκκλησίας υπέρ των κεκοιμημένων 'των επ’ ελπίδι αναστάσεως ζωής αιωνίου' 

Το Ψυχοσάββατο πριν από την Κυριακή της Απόκρεω έχει θεσπιστεί γιατί η επόμενη ημέρα είναι αφιερωμένη στη Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου, εκείνη τη φοβερή ημέρα κατά την οποία όλοι θα σταθούμε μπροστά στο θρόνο του μεγάλου Κριτή. Για το λόγο αυτό με το Μνημόσυνο των κεκοιμημένων ζητούμε από τον Κύριο να γίνει ίλεως και να δείξει τη συμπάθεια και τη μακροθυμία του, όχι μόνο σε μας αλλά και στους προαπελθόντας αδελφούς, και όλους μαζί να μας κατατάξει μεταξύ των υιών της Επουράνιας Βασιλείας Του.

Τα  Ψυχοσάββατα μποροῦμε νὰ παραθέτουμε κόλλυβα εἴτε στην Εκκλησία, στον Ἑσπερινὸ τῆς Παρασκευῆς και στὴν Θεία Λειτουργία τοῦ Σαββάτου, εἴτε στα κοιμητήρια, κατόπιν συννενοήσεως με τους ιερείς, το Σαββάτο μετά την Θεία Λειτουργία, είτε καὶ στὰ δύο. Πρόκειται περὶ τῆς ἰδίας ἀξίας, ἀφοῦ ἡ ἴδια ἀκολουθία διαβάζεται.

Τα κόλλυβα

Τα κόλλυβα δεν είναι σύγχρονη συνήθεια αλλά προ-χριστιανική και η λέξη προέρχεται από τη λέξη «κόλλυβος» που σήμαινε τον κόκκο του σίτου και ένα μικράς αξίας νόμισμα. Οι αρχαίοι μας πρόγονοι προσέφεραν στους νεκρούς την πανσπερμία ένα μείγμα σιταριού και άλλων καρπών. Σε ανασκαφές (στη Θεσσαλία) έχουν βρεθεί υπολείμματα σιταριού ξηρών καρπών και ροδιού μέσα σε πανέρι.

Τα υλικά των κολλύβων

Το βασικό υλικό είναι το σιτάρι, σύμβολο της γης.

Απαραίτητη είναι και η σταφίδα δηλαδή το ξερό σταφύλι που συμβολίζει τη γλυκύτητα της ζωής και τον Χριστό (εγώ ειμί η άμπελος).

Το ρόδι είναι το φρούτο του Kάτω Kόσμου που ο Πλούτωνας έδωσε στην Περσεφόνη για να τη «δέσει» με τον Αδη. 

Τα ασπρισμένα αμύγδαλα συμβολίζουν τα «οστά τα γεγυμνωμένα» και μας θυμίζουν την κοινή μοίρα όλων μας ενώ ο μαϊντανός εκφράζει την ευχή ο αγαπημένος μας να αναπαυτεί «εν τόπω χλοερώ...».

Τὰ εὐλογηθέντα κόλλυβα δεν τὰ πετάμε ποτέ στὰ σκουπίδια, παρά μόνο τα μοιράζουμε σε γνωστούς και φίλους εις μνημόσυνο και συγχώρεση του αποθανόντα.

Λαογραφία

Στην Κρητη πιστεύουν οτι το Ψυχοσάββατο οι ψυχές κάθονται στα δέντρα και μας βλέπουν. Αν κόψεις ένα κλαδί θα πέσουν κάτω και θα παραπονεθούνε… για αυτό την παραμονή και ανήμερα του Ψυχοσάββατου δεν κόβουν δέντρα. 

Πηγαίνουν κόλλυβα στην εκκλησία και μετά τη λειτουργία τα μοιράζουν. 

Στην Αρκαδία πάρχει ενα παλιό έθιμο στο οποίο μαντεύετε ποιόν θα παντρευτείτε. 

Βάζετε λίγο σιτάρι κάτω από το μαξιλάρι σας και προσεύχεστε στους Αγ.Θεοδώρους να σας αποκαλύψουν τον μελλοντικό σας σύζυγο στο όνειρό σας. 

Την ίδια περίοδο,οι αρχαίοι Αθηναίοι γιόρταζαν τα Ανθεστήρια (γιορτή των λουλουδιών και των νεκρών), οι Ρωμαίοι και οι Βυζαντινοί τα Λεμούρια, Ροσάλια ή Ρουσάλια. 

Επειδη λοιπον οι νεκροί πιστεύεται ότι βρίσκονται ήδη από την αρχή του Τριωδίου στον επάνω κόσμο. Τα πράγματα λοιπόν είναι... επικίνδυνα για τη ζωή. Ετσι πρέπει να τις καλοπιάσουν για να βοηθήσουν στην αναπαραγωγή της ζωής και στη βλάστηση της φύσης.

Ο στόχος της χαρούμενης γιορτής είναι να χαιρετίσουν και να εξευμενίσουν τη γη, στην οποία βρίσκεται θαμμένος ο κόκκος του σίτου, έτσι,τώρα που ετοιμάζεται να έρθει η Ανοιξη και να βλαστήσουν όλα, να είναι πλούσια η σοδειά από την οποία κρέμεται η ίδια η ζωή. Ετσι μέσα στα γλέντια καλό είναι να θυμάται ο άνθρωπος αυτούς που είναι θαμμένοι στη γη για να συνειδητοποιεί ότι κι αυτός είναι σαν τον κόκκο του σίτου, που βλασταίνει και πεθαίνει.

Μαζί με τη χαρά, η ψυχή, βιώνει και τη λύπη για τη θνητότητα του ανθρώπινου είδους. Γι' αυτό και σύντομα προσδοκά το μήνυμα της Ανάστασης.

ΕΙΘΕ Ο ΘΕΟΣ ΝΑ ΑΝΑΠΑΥΕΙ ΤΙΣ ΨΥΧΕΣ ΟΛΩΝ ΑΠΑΝΤΑΧΟΥ ΤΗΣ ΓΗΣ ΚΕΚΟΙΜΗΜΕΝΩΝ ΑΔΕΛΦΩΝ  ΜΑΣ 

ΚΑΙ ΑΣ ΘΥΜΟΜΑΣΤΕ 
ΟΤΙ "ΟΥΔΕΝ ΒΕΒΑΙΟΤΕΡΟΝ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΕΣΤΙ ΕΝ ΤΩ ΜΑΤΑΙΩ ΤΟΥΤΩ ΚΟΣΜΩ 

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ