ΜΗΝΑΣ ΜΑΡΤΙΟΣ

Ο Μάρτιος ή Μάρτης (Μαρτς στα ποντιακά ), είναι ο τρίτος μήνας του πολιτικού έτους κατά το Γρηγοριανό Ημερολόγιο  και έχει 31 ημέρες.

Η αντιστοιχία του Μαρτίου με το αρχαίο αττικό  ημερολόγιο  είναι κατά το πρώτο 15νθήμερο με τον 8ο μήνα τον Ανθεστηριώνα,  κατά δε το 2ο 15νθήμερο με τον 9ο τον Ελαφηβολιώνα .

Ο μυθικός Ρωμύλος , έδωσε στον Μάρτιο το όνομα του πατέρα του ΄Αρη = Μars , που θεωρούνταν γενάρχης των Ρωμαίων . Για τούτο και κατά τον Πλούταρχο  (Βίος Νουμά, 19) αναφέρεται πως ο Μάρτιος απεικονίζεται ως άνδρας ενδεδυμένος με δέρμα λύκαινας.

Κατά το αρχαίο ρωμαϊκό ημερολόγιο  το έτος  άρχιζε από τον Μάρτιο συνεπώς τότε ήταν ο πρώτος  μήνας  του έτους κι έτσι η Πρωτοχρονιά  γιορτάζονταν την 1η Μαρτίου (Καλένδες  Μαρτίου).

Παρ'όλο που από 46 π.Χ. με το νεό ημερολόγιο που όρισε ο Ιούλιος Καίσαρα (δια του Έλληνα αστρονόμου Σωσιγένους), ο Μάρτης έχασε την πρωτιά του και ορίστηκε η 1η Ιανουαρίου ως Πρωτοχρονιά, ο Ιωσήφ Βρυέννιος (ΙΕ' αιών) "βεβαιοί ότι ο πρώτος των 12 μηνών ήτο ο Μάρτιος ως και εκ του γεγονότος ότι ενιαχού η πρώτη Μαρτίου εθεωρείτο η πρώτη ημέρα του έτους, κατά την οποία εψάλλοντο Κάλανδα. Γνωστόν άλλως τε είναι ότι παρά βυζαντινοίς το μεν πολιτικόν έτος ήρχιζεν από της 1ης Μαρτίου, το δε θρησκευτικόν, και δη από του 313 μ.Χ., από πρώτης Σεπτεμβρίου."(Φαιδ. Κουκουλέ, "Βυζαντινών βίος και πολιτισμός, τ.Β')

Πάντως ο ερχομός του Μάρτη και επομένως της Άνοιξης πανηγυριζόταν με άσματα από τα παιδιά από τα αρχαία χρόνια. 

Η χελιδόνα με το κλουβί της  στην Τερπνή

 Όπως αναφέρει κι ο Νικόλαος Πολίτης("Λαογραφικά Σύμμεικτα, Α'", σελ.72): 

"Η επάνοδος του έαρος, ήτις και κατά την αρχαιότητα παρέσχεν αφορμήν εις την διάπλασιν πολλών μύθων και την σύστασιν εορτών, επανηγυρίζετο όχι προ μακρού χρόνου πανταχού της Ελλάδος υπό των παίδων. Ούτοι κατά την πρώτην Μαρτίου περιήρχοντο τας οικίας άδοντες ασμάτια μικρόν αλλήλων παραλλάσσοντα, όπως τύχωσι παρά της οικοδεσποίνης κερματίου τινός ή αυγών ή άλλων φιλοδωρημάτων. Ο πρώτο δε του ομίλου εκράτει ενιαχού φαιροειδή στέφανον ανθέων, επί του οποίου περιεστρέφετο υποκινούμενον ξύλινον ομοίωμα χελιδόνος. 

Η συνήθεια αύτη είναι αρχαία' ο Αθήναιος και τινες άλλοι συγγραφείς αναφέρουσι ότι εν Ρόδω κατά τον Βοηδρομιώνα μήνα παιδία περιήρχοντο τας οικίας άδοντα ασμάτιον τι, το οποίον μας περιέσωσεν ο αυτός συγγραφεύς. [...] 
Η παιδική αύτη εορτή εκαλείτο χελιδονισμός ή χελιδόνια, και οι παίδες χελιδονισταί."

• ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΧΕΛΙΔΟΝΑΣ

Ένα από τα πιο διαδεδομένα έθιμα, που προέρχεται από την αρχαιότητα , είναι και η τοποθέτηση από τις μανάδες την 1η Μαρτίου ενός μικρού βραχιολιού από άσπρο και κόκκινο νήμα (που ονομάζεται Μάρτης ) στο χέρι των παιδιών τους για να μην τα μαυρίσει ο ΄Ηλιος . Ο «Μάρτης» θεωρείται ότι προστάτευε τις κοπέλες από το κάψιμο του ήλιου. Τον έβγαζαν την ημέρα της Λαμπρής και το έβαζαν στο αρνί για να μην καεί κατά το ψήσιμο. 

Ενα ακόμη κατάλοιπο της αρχαιότητας είναι και το έθιμο που ήθελε τις ανύπαντρες κοπέλες να το βάζουν των  Αγίων Θεοδώρων  κάτω από το προσκέφαλό τους για να τους φανερώσει τον άντρα που θα έπαιρναν. 

Στη δημώδη παράδοση, ο λαός μας έχει δώσει στον Μάρτιο διάφορες ονομασίες που σχετίζονται κυρίως με τις ασταθείς καιρικές συνθήκες που επικρατούν στη διάρκειά του. Γι’ αυτό είναι γνωστός ως Κλαψομάρτης, αλλά και Πεντάγνωμος:

«Ο Μάρτης ο Πεντάγνωμος, πέντε φορές εχιόνισε και πάλι το μετάνιωσε πως δεν εξαναχιόνισε»,

  

«Μάρτης, γδάρτης και κακός παλουκοκαύτης»,

«Κάλιο Μάρτης στις γωνιές, παρά Μάρτης στις αυλές». 

Παρ' όλα αυτά ο Μάρτης θεωρείται ο καταλληλότερος μήνας για φύτεμα δένδρων και γι’ αυτό ονομάζεται και Φυτευτής, ενώ λόγω της γιορτής του Ευαγγελισμού  ονομάζεται και Βαγγελιώτης.

Παρόλο που επίσημα η άνοιξη  αρχίζει το τελευταίο δεκαήμερο του Μαρτίου (με την άφιξη του Ήλιου στο εαρινό ισημερινό σημείο  της τροχιάς του στις 20-21 Μαρτίου), εντούτοις ολόκληρος ο Μάρτης λογίζεται ως ανοιξιάτικος μήνας μαζί με τον Απρίλιο και τον Μάιο